Η διδασκαλία αφαιρέσεως της ειλικρίνειας

Θέμος Γκουλιώνης

του Θέμου Γκουλιώνη*

Έκπληκτος διάβασα ότι τον Μάρτιο τού 2017 διενεργούνται οι 2^οι μαθητικοί αγώνες ρητορικής τέχνης, στην Καλαμάτα.

Πρώτο αγώνισμα οι ¨διττοί λόγοι¨.

Μπορεί να ξαφνιαστείτε αλλά πρόκειται για διδασκαλία αφαιρέσεως της ειλικρίνειας από τους μικρούς μαθητές.  

Τους λένε με άλλα λόγια, να αγορεύουν υπέρ ενός οιουδήποτε ζητήματος, που ενώ μπορεί προσωπικώς να τους δημιουργεί απέχθεια, σιχασιά και πλήρη αντίθεση, όμως παρ’ όλα ταύτα να ρητορεύουν κατά τρόπο ώστε να πείθουν ότι η γνώμη του ρήτορα είναι απόλυτα ευνοϊκή και θετική, οδηγώντας ενσυνείδητα όσους τον ακούν σε λάθος δρόμο, σε λάθος απόφαση, σε επιβράβευση της αναισχυντίας της προσποίησης, της πανουργίας, του δόλου και της κακότητας.

Το ψέμα εδώ, προβάλλεται ως αλήθεια, και κάτι χειρότερο: αναδεικνύεται ως αλήθεια από κάποιον που εκ τών προτέρων το γνωρίζει ότι όσα λόγια εξέρχονται από το στόμα του είναι απολύτως ψευδή και απατηλά. Και κάτι ακόμη απεχθέστερο: Για τα ψεύτικα αυτά λόγια, ο ρήτορας που χρησιμοποιεί τήν ευγλωττία όχι για να εκφράσει τίς μύχιες σκέψεις του αλλά για να τίς κρύψει, και όχι μόνο να τις κρύψει, αλλά και να τίς διαστρεβλώσει σε τέτοιο βαθμό ώστε να εξαπατήσει όσους τόν ακούν, (καθιστάμενος διά τού τρόπου αυτού δημαγωγός), θα αμειφθεί με χρήμα, ή με λαμπρές κοινωνικές θέσεις (συνήθως με αμφότερα δυστυχώς).

Ο σχεδόν σύγχρονός μας Γιάννης Κορδάτος διέγνωσε: «Δημαγωγός και τύραννος, έν και το αυτό»!  

Ο γέρων Λιβάνιος (314-393 μ. Χ.) είχε πεί: «Τών δημαγωγών κάστρο είναι το βήμα από όπου αγορεύουν, και τείχη τους, η απάτη και η πειθώ» (Λόγοι 25.60 κ. εξ.).

Πολύ πριν από τόν Λιβάνιο, ο αγαπημένος μαθητής τού Σωκράτους Ξενοφών, είχε (στα Απομνημονεύματά του) τονίσει: «Θα πρέπει οι Έλληνες, πριν ασχοληθούν με τήν ρητορικήν, να έχουν καταστεί μέσω τής Παιδείας ενάρετοι, διότι ρήτορες άνευ αρετής καθίστανται επικίνδυνοι εις το κακουργείν»  [¨Κακουργείν εν τοις λόγοις εστί, το δολιεύεσθαι ή μη αποκρινόμενον προς τα ερωτώμενα ή προσφέροντα εξηγήσεις στρεβλές¨…]. Νηφαλιώτερη σκέψη, δύσκολο να συναντήσεις.

Ο Ωριγένης επισημαίνει (άπαντα Ωριγένους, Βερολίνο 1843) τα ακόλουθα: Οι φαύλοι και οι υποκριτές συσκέπτονται για το πώς θα αυξήσουν το κακό, ενώ οι ενάρετοι απασχολούνται με το πώς θα αυξήσουν το καλό.

Ο Επίχαρμος (τόν οποίον ο Πλάτων θεωρούσε ως κορυφαίο φιλόσοφο, κι από τα έργα τού οποίου ελάχιστα έχουν διασωθεί), εκπληττόμενος από τήν επιρροή τών πανούργων τών σοφιστών οι οποίοι εχειρίζοντο άριστα τούς δισσούς (=διττούς) λόγους, κατέθεσε το απόφθεγμα: «Νάφε και μέμνησο απιστείν» = Να μένεις νηφάλιος και να θυμάσαι να μην είσαι εύπιστος (απέναντι σε όσους επιχειρούν να σε εξαπατήσουν με ωραία λόγια). Ο υπέροχος Κώος συνόψισε επ’ αυτού τού θέματος τη σκέψη του παρατηρώντας: «Το εύ λέγειν κάκιστον, ει (=εάν) φέρει βλάβην». Σε ελεύθερη απόδοση: Δέν υπάρχει χειρότερο από να τα λές ωραία και να επιφέρεις βλάβη. Τέλος: «Ομιλίαι κακαί, φθείρουσιν ήθη χρηστά». Να γιατί κάποιοι συγκαταλέγουν τόν Επίχαρμο μεταξύ τών 7 σοφών τής αρχαιότητος.

Ο μέγας Αριστοτέλης στα ¨Ηθικά Νικομάχεια¨ (1103 b 26-27) έγραψε: «Το αντικείμενο τής έρευνάς μας δέν είναι να γνωρίσουμε τι είναι η αρετή, αλλά να γίνουμε ενάρετοι άνθρωποι».

Και κάτι ακόμη είχε ο Αριστοτέλης επισημάνει: «Ο δίχως αρετή άνθρωπος είναι το πιο ανόσιο και πιο βάρβαρο πλάσμα»!

Στις μέρες μας ο βαρβαρισμός εκτοπίζοντας παντάπασιν τήν ειλικρίνεια και τήν αρετή, διδάσκεται αλλοίμονο επισήμως πλέον και ως μάθημα στα μικρά παιδιά, προοιωνιζόμενος συμφορές.

*Ο Θέμος Γκουλιώνης

Είναι Οφθαλμίατρος

Συγγραφέας και αρθρογράφος

Ναύπλιον 24.10.16