Ο ερχομός δεύτερου παιδιού στην οικογένεια

Άρθρο της Νατάσσας Οικονόμου -Ψυχολόγου

Η Μαρία ήταν τεσσάρων χρόνων όταν γεννήθηκε το αδερφάκι της και από τότε έχει κλειστεί στον εαυτό της και παίζει με τις κούκλες της, ενώ μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν πολύ κοινωνική. Ο Γιάννης που είναι πέντε ετών θέλει συνέχεια να πίνει νερό με το μπιμπερό, αν και είχε αρχίσει να χρησιμοποιεί το ποτήρι εδώ και τρία χρόνια. Ο Αντώνης από ένα καλό και ήρεμο παιδί μεταμορφώθηκε σε ένα γκρινιάρικο πλάσμα που συχνά τσακώνεται με τους συμμαθητές του ή με μικρότερα παιδιά στο διάλειμμα. Παραδείγματα παιδιών που άλλαξαν εντελώς ξαφνικά συμπεριφορά και που, μολονότι εκ πρώτης όψεως μοιάζουν εντελώς διαφορετικά, έχουν ένα κοινό στοιχείο: τον ερχομό ενός νεογέννητου στο σπίτι.
Καθώς γεννιέται ένα παιδί ζει μια αποκλειστική σχέση με τους γονείς του βιώνοντας αρχικά την εμπειρία της αποκλειστικότητας της μητέρας και στη συνέχεια και του πατέρα. Έρχεται λοιπόν η στιγμή που εμφανίζεται στο οικογενειακό περιβάλλον ένα νέο μέλος, ένας αδερφός ή μια αδερφή. Η εμφάνιση αυτή θα προκαλέσει μια σειρά από πρωτόγνωρα συναισθήματα σε όλη την οικογένεια. Το παιδί αναμένεται να νιώθει πως το νέο μέλος είναι ένας παρείσακτος. Ζήλια, φθόνος, μίσος, εχθρότητα είναι μόνο κάποια από τα συναισθήματα που το κυριεύουν. Βλέποντας τους γονείς του να αφιερώνουν πολύ χρόνο στο νεογέννητο και να του δείχνουν με κάθε τρόπο την προσοχή τους, καταλήγει εύκολα στο συμπέρασμα ότι δεν το αγαπούν ή ότι το μωρό είναι καλύτερο από εκείνο, άρα ευτυχώς που ήρθε στη ζωή τους γιατί το πρώτο τους παιδί δεν ήταν αυτό που περίμεναν.

Μπορούμε να αντιληφθούμε πως κάποιο παιδί ζηλεύει από τις αντιδράσεις του. Ειδικά στην περίπτωση του πρωτότοκου είναι πιθανό να υπάρξει λεκτική ή σωματική επιθετικότητα, αλλά και παλινδρομικές μορφές συμπεριφοράς, όπως ενούρηση, πιπίλισμα των δαχτύλων, χρήση του μπιμπερό. Επίσης μπορεί να επιδεικνύει είτε υπερβολικό ενδιαφέρον είτε πλήρη αδιαφορία για το μικρότερο αδερφάκι του. Είναι πολύ συνηθισμένο η ζήλια να εκδηλώνεται τελικά προς άλλα παιδιά συνομήλικα ή μικρότερά του. Μια άλλη αντίδραση αποτελεί η σκόπιμη ανυπακοή προς τους γονείς και άλλα άτομα του περιβάλλοντός του καθώς και το να κάνει πράγματα που του έχουν απαγορευτεί. Τέλος μπορεί να παρουσιάσει συμπεριφορές που δεν τις είχε, όπως έντονα ξεσπάσματα οργής, επίμονο και αναίτιο κλάμα, κλείσιμο στον εαυτό του και άρνηση να πάει στο σχολείο.

Τα αδέρφια αγαπούν την ίδια ώρα που μισούν, θαυμάζουν και ζηλεύουν. Μέσα από τις συγκρούσεις τους μαθαίνουν να επιλύουν διαφωνίες και να διεκδικούν, δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την επιβίωσή τους. Έχουν την ευκαιρία να δοκιμάσουν τα όριά τους, βλέπουν τις συνέπειες των πράξεών τους, εξωτερικεύουν το θυμό, την επιθετικότητά τους ή απλά παίζουν. Η ζήλια και η αντιπαλότητα αν δεν καταπιεστούν («δεν κάνει να ζηλεύω τον αδερφό μου, πρέπει μόνο να τον αγαπάω»), δεν είναι μόνο αρνητικά συναισθήματα. Η σύγκριση των ικανοτήτων μεταξύ αδελφών μας βοηθά μαζί με τη συντροφικότητα που υπάρχει να χτίσουμε την αυτοεικόνα μας και μας ωθεί στο να προσπαθήσουμε να βελτιωθούμε ανακαλύπτοντας τις δικές μας προσωπικές κλίσεις.

Πολλές φορές πίσω από τις αδελφικές διαμάχες κρύβονται οι διακρίσεις που κάνουν οι γονείς, συνειδητά ή ασυνείδητα. Η στάση που υιοθετούν απέναντι στα παιδιά προκαλεί έντονες αντιπαραθέσεις στις οποίες κάποιος έχει το ρόλο του νικητή και κάποιος το ρόλο του ηττημένου. Η συμπεριφορά τους επηρεάζεται συχνά και από το φύλο των παιδιών, καθώς τα αγόρια δέχονται αυστηρότερη μεταχείριση και τιμωρίες από τα κορίτσια. Ακόμα και από τη βρεφική ηλικία οι γονείς αγκαλιάζουν, φιλούν και χαϊδεύουν λιγότερο τα αγόρια.

Η προετοιμασία του παιδιού για την άφιξη του νέου μέλους στην οικογένεια πρέπει να περιλαμβάνει συνεχή συζήτηση ώστε να του δοθεί με ειλικρίνεια η εικόνα της νέας κατάστασης που θα διαμορφωθεί στο σπίτι. Δεν χρειάζονται ενθουσιασμοί και πανηγυρισμοί που μάλλον θα το κάνουν να αισθανθεί άβολα παρά θα το βοηθήσουν. Οι γονείς καλό είναι να δείξουν με την κατάλληλη αυστηρότητα ποιες συμπεριφορές δεν είναι αποδεκτές, χωρίς ωστόσο να του προκαλούν ενοχές. Έτσι αποδέχονται τα συναισθήματά του και το βοηθούν να συμφιλιωθεί με τη ζήλια.

Το πρώτο διάστημα της άφιξης του μωρού στο σπίτι είναι πολύ δύσκολο και ιδιαίτερα κουραστικό. Παρά τη δικαιολογημένη κούραση όμως θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί με το μεγαλύτερο παιδί. Εάν μεταθέτουμε κάθε συζήτηση για αργότερα ή ακόμα χειρότερα το αποπαίρνουμε, τότε η αντίδραση συσσωρεύεται και είναι βέβαιο ότι κάποια στιγμή θα την εξωτερικεύσει με χειρότερο τρόπο. Επίσης μπορούμε να του δώσουμε την ευκαιρία να αναλάβει κάποιες «ευθύνες» στη φροντίδα του βρέφους ανάλογα με την ηλικία του. Τονίστε τα οφέλη του να είσαι μεγαλύτερος («μπορείς να επιλέγεις τι θα φας, να πας στο πάρκο για να παίξεις, να έχεις φίλους»), ενώ είναι σημαντικό να έχει κάποιου είδους προσωπικό χώρο και αντικείμενα που δε μοιράζεται με κανέναν άλλο.

Είναι γεγονός πως η παιδική ηλικία μας ακολουθεί σε όλη την υπόλοιπη ζωή μας. Αν οι άνθρωποι που μας περιβάλλουν κατανοήσουν τα συναισθήματα και τις πράξεις μας, τότε οι ανεπιθύμητες συμπεριφορές σταδιακά θα εξαλειφθούν και θα μπορέσουμε να αναπτύξουμε στο μέλλον μια ισορροπημένη προσωπικότητα χωρίς απωθημένα.