Η μελαγχολία του φθινοπώρου

Νατάσσα Οικονόμου

Γράφει η ψυχολόγος Νατάσσα Οικονόμου

Κάθε χρόνο, στο τέλος του καλοκαιριού, κάνουμε τις ίδιες σκέψεις. Τελείωσε η περίοδος της ξενοιασιάς, της χαλάρωσης, της ξεκούρασης, των ηλιόλουστων διακοπών. Τα σχολεία ξεκινούν, τα πανεπιστήμια υποδέχονται τους νέους φοιτητές, οι οικογενειακές υποχρεώσεις αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους και οι χειμερινές ανάγκες αναδύονται. Όλη αυτή η μεταστροφή δημιουργεί μια μελαγχολία που κυριεύει τον άνθρωπο. Σκέψεις και συναισθήματα μπλέκονται κάνοντας τον χειμώνα να δείχνει πιο τρομακτικός από ό,τι είναι. Η διάθεσή μας αλλάζει, δεν είμαστε το ίδιο ευδιάθετοι, ενώ πολλές φορές δεν έχουμε όρεξη να εμπλακούμε σε καθημερινές δραστηριότητες ή διεκπεραιώνουμε τις υποχρεώσεις μας με πιο αργό ρυθμό.

Πριν από σχεδόν 30 χρόνια, ο ψυχίατρος Νόρμαν Ρόζενταλ ασχολήθηκε με δυο ανθρώπους που ανέπτυσσαν κλινική κατάθλιψη κάθε χειμώνα. Παρόλο που υποψιαζόταν πως αυτό ήταν σπάνιο φαινόμενο, αναρωτιόταν αν υπήρχαν στην ίδια περιοχή-στην Ουάσινγκτον των ΗΠΑ- κι άλλοι πάσχοντες από το ίδιο πρόβλημα. Η απορία του επιλύθηκε πολύ σύντομα, όταν χιλιάδες άνθρωποι απ’ όλες τις αμερικανικές πολιτείες έσπευσαν να αναφέρουν ότι υπέφεραν από τα ίδια συμπτώματα. Οι μελέτες που ακολούθησαν οδήγησαν στη διάγνωση της εποχιακής συναισθηματικής διαταραχής ή μελαγχολίας του φθινοπώρου και του χειμώνα, όπως την αποκαλούν πολλοί.

Υπολογίζεται ότι το 4% έως 10% των ενηλίκων αναπτύσσουν καταθλιπτικά συμπτώματα που υποτροπιάζουν τους μήνες που το φως του ήλιου λιγοστεύει. Οι περισσότεροι πάσχοντες είναι γυναίκες, αλλά η διαταραχή μπορεί να εκδηλωθεί και σε άνδρες ή παιδιά. Εκείνοι που εργάζονται πολλές ώρες μέσα σε κτίρια και κλειστά γραφεία με λίγα παράθυρα μπορεί να εμφανίζουν τα συμπτώματα όλο το χρόνο και σε μερικά άτομα είναι πιθανό να σημειωθούν αλλαγές στη διάθεση λόγω συννεφιάς μεγάλης διάρκειας ή κακοκαιρίας. Εξίσου επιρρεπείς είναι όσοι δυσκολεύονται στη διαχείριση των αλλαγών στη ζωή τους, που δεν αντλούν ιδιαίτερη ικανοποίηση από την εργασία και την καθημερινότητά τους, καθώς και τα άτομα στα οποία απουσιάζει ένας υποστηρικτικός κύκλος ανθρώπων.

Κατά την αλλαγή της εποχής έχουμε την τάση να κοιμόμαστε και να τρώμε περισσότερο. Ένα ακόμα σύμπτωμα είναι η επιβράδυνση στη σκέψη, τον λόγο και την κίνηση. Επίσης εμφανίζεται μια επίμονη κούραση, καταθλιπτική διάθεση, αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό και τον κόσμο, απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης από δραστηριότητες. Το ανθρώπινο σώμα λειτουργεί καλύτερα όταν βρίσκεται σε φιλικές καιρικές συνθήκες, όπως είναι η ηλιοφάνεια και η ζέστη, με συνέπεια να έχουμε θετική διάθεση. Αυτό οφείλεται σε δύο χημικά συστατικά του εγκεφάλου, τη μελατονίνη και τη σεροτονίνη. Η πρώτη είναι φυσική ορμόνη που παράγεται σε μεγαλύτερες ποσότητες όταν βρισκόμαστε σε σκοτάδι ή οι μέρες είναι μικρότερες προκαλώντας υπνηλία. Από την άλλη, η μείωση της σεροτονίνης, όταν η έκθεσή μας στον ήλιο δεν αρκεί, προκαλεί αίσθημα θλίψης, έντονη κούραση και λιγούρες.

Αυτές τις μέρες έχουμε την τάση να δραματοποιούμε ό,τι έχει να κάνει με στιγμές και συνήθειες του καλοκαιριού. Φράσεις όπως «τελευταίο μπάνιο», «τελευταίο Σ/Κ» δεν ωφελούν. Όσο μεγαλύτερη η ανάγκη δραματοποίησης, τόσο πιο δύσκολη είναι η προσαρμογή. Η ζωή δεν είναι μόνο το καλοκαίρι, αλλά και τις άλλες εποχές του χρόνου. Ο χειμώνας μπορεί να μην έχει ήλιο και ζέστη, αλλά έχει δημιουργικότητα, παραγωγικότητα και γενικότερα αξίες που διαθέτουν τη δική τους, παραγνωρισμένη πολλές φορές, σημασία.

Είναι καλό να αποφύγετε να επιστρέψετε τελευταία στιγμή στην πόλη. Μια περίοδος προσαρμογής πριν την έναρξη του καθημερινού προγράμματος κρίνεται απαραίτητη για την ομαλή μετάβαση. Η επιστροφή μια ή δυο μέρες πριν, βάζει το μυαλό να λειτουργεί με άλλες προτεραιότητες, αλλάζει εικόνες και εστιάζει σε διαφορετικά σημεία. Μπορείτε επίσης να ετοιμάσετε ένα πρόγραμμα για τον χειμώνα. Κοντινοί και εφικτοί στόχοι θα σας βοηθήσουν να ξαναμπείτε σε ρυθμό. Λέγοντας ότι «υπάρχει χρόνος, θα το κάνω την άλλη εβδομάδα», παρασύρεστε από τον καλοκαιρινό ρυθμό και φτάνετε σε ένα σημείο που δεν υπάρχει χρόνος.

Ακόμα και αν τα πράγματα δεν πήγαν όπως τα είχαμε σχεδιάσει, μια κοντινή εκδρομή, μια επίσκεψη σε ένα μέρος που πάντα λέγαμε να κάνουμε το καλοκαίρι, ένα μπάνιο σε μια παραλία, μπορεί να μην φαίνονται σημαντικά στη θεωρία, αλλά στην πράξη είναι διασκεδαστικά αφήνοντας ένα αίσθημα ικανοποίησης που θα το έχουμε μαζί μας όλο το χειμώνα.

Η δυσλειτουργία που μπορεί να βιώνει ένας άνθρωπος με οποιοδήποτε τύπο κατάθλιψης ή μελαγχολίας είναι πάντα σημαντικό να αντιμετωπίζεται όσο το δυνατόν νωρίτερα εμποδίζοντας το ενδεχόμενο να γίνει μια πάγια κατάσταση. Η έκθεση στο φως (ευήλιοι και φωτεινοί χώροι) δε μπορεί να είναι μια επαρκής θεραπεία, καθώς χρειάζεται να γίνουν αλλαγές και σε επίπεδο σκέψης ώστε να βελτιωθεί το συναίσθημα και ως επακόλουθο η συμπεριφορά μας.