Η είσοδος του παιδιού στο σχολείο

Νατάσσα Οικονόμου -Ψυχολόγος

Γράφει η Νατάσσα Οικονόμου -Ψυχολόγος

Ορόσημο για τη ζωή ενός παιδιού αποτελεί η είσοδός του στο δημοτικό σχολείο. Για πρώτη φορά ο μικρός μαθητής βλέπει την προσπάθειά του να αξιολογείται, να επιβραβεύεται ή να διορθώνεται. Τα παιδιά προσθέτουν το «μαθητής» στον κατάλογο των αυτό-χαρακτηρισμών τους και η επιτυχία ή αποτυχία τους σε αυτόν τον καινούριο ρόλο συμβάλλει σημαντικά στην αυτοεκτίμησή τους. Ακόμη κι αν έχουν πάει στον παιδικό σταθμό ή στο νηπιαγωγείο, η οικογένεια παραμένει το σημείο αναφοράς και το σημαντικότερο κομμάτι της ζωής τους. Στο σχολείο το παιδί απομακρύνεται από το προστατευτικό οικογενειακό περιβάλλον και προετοιμάζεται για να ενταχθεί ομαλά και με όσο το δυνατόν περισσότερα εφόδια στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον της ενήλικης ζωής του. Στη διάρκεια των χρόνων της σχολικής φοίτησης θα αποκτήσει γνώσεις, θα αναπτύξει τις γνωστικές του λειτουργίες και θα βιώσει την εμπειρία της επικοινωνίας και του μοιράσματος με τους άλλους. Μαθαίνοντας για τον πολιτισμό και την ιστορία του ανθρώπου, θεμελιώνει τις δικές του προσδοκίες για τη ζωή, ενώ αποκτά κίνητρα για δημιουργικότητα και προσωπική ανάπτυξη.

Για πολλές συνεχείς ώρες κάθε εργάσιμης ημέρας, το παιδί απομακρύνεται από τις γνώριμες συνήθειες του σπιτιού του, από έναν τρόπο ζωής όλο παιχνίδι, για να βρεθεί σε ένα χώρο που απαιτεί την αυστηρή πειθαρχία και τις κοπιαστικές μαθήσεις. Ταυτόχρονα στερείται τη μητρική παρουσία, φροντίδα και συμπαράσταση την οποία μέχρι πρότινος απολάμβανε διαρκώς. Μεταφέρεται λοιπόν από ένα «κλειστό» σύστημα όπου οι απαιτήσεις είναι γνωστές και προβλέψιμες, σε ένα «ανοικτό» κοινωνικό σχηματισμό με νέους κανόνες και υποχρεώσεις. Για παράδειγμα, καλείται να μένει συγκεντρωμένο για αρκετές ώρες, να κάθεται στη θέση του ήσυχο και να εργάζεται μόνο του, απαιτήσεις που είτε είναι πρωτόγνωρες είτε κατά την εκτέλεσή τους στο σπίτι δεν χρειάζονταν τέτοιο βαθμό συστηματικότητας και πειθαρχίας. Το σχολείο είναι ο θεσμός μέσω του οποίου αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως μέλος μιας κοινότητας ανθρώπων καθώς δημιουργεί καινούριους δεσμούς με τους δασκάλους και συμμαθητές του. Στα πρόσωπά τους αναζητά νέους φίλους που εξιδανικεύει και μιμείται.
Όσο και αν η σχολική φοίτηση παρουσιάζεται ως ένα φυσιολογικό και συνηθισμένο γεγονός, δεν παύει να αποτελεί μεταβατικό στάδιο με αρκετές δυσκολίες προσαρμογής. Τα παιδιά προτού πάνε σχολείο έχουν σχηματίσει τη δική τους εικόνα γι’αυτό από τις πληροφορίες που παίρνουν από γονείς, αδέλφια, φίλους ή την τηλεόραση. Πολλές από αυτές είναι καθησυχαστικές, άλλες ωστόσο δημιουργούν ανησυχία και σύγχυση αφού μεταφέρουν βιώματα και εμπειρίες άλλων ανθρώπων. Έτσι δεν είναι καθόλου παράξενη η αντίδρασή τους η οποία μπορεί να ποικίλλει από κλάματα και άρνηση να πάνε, μέχρι εξάρσεις θυμού, κλείσιμο στον εαυτό και επιθετικότητα. Νιώθουν αγωνία, φόβο, ανασφάλεια, αμηχανία και γενικά συναισθήματα που δεν ξέρουν πώς να τα εκφράσουν αλλά και να διαχειριστούν. Αναγκάζονται να πειθαρχήσουν με μεγαλύτερη συνέπεια από ό,τι παλιότερα και να συμμορφωθούν στο ανταγωνιστικό πνεύμα του σχολείου. Απομακρύνονται σταδιακά από τον κόσμο της φαντασίας βάζοντας νέους στόχους, όπως να αποκτήσουν γνώσεις, να γίνουν καλοί μαθητές και να διακριθούν σε κάποιο τομέα. Συχνά βιώνουν έντονη πίεση, καθώς όλοι γύρω τους ζητούν να αποδείξουν ότι μπορούν να τα καταφέρουν με τα μαθήματα, ενώ παράλληλα πρέπει να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες των γονιών κάνοντάς τους να νιώσουν περήφανοι για εκείνα. Από την άλλη πλευρά ορισμένα παιδιά δεν αντιμετωπίζουν τόσες δυσκολίες και η είσοδός τους γίνεται πιο ομαλά. Ο βαθμός αντίδρασης εξαρτάται τόσο από την ιδιοσυγκρασία κάθε παιδιού, όσο και από τη συμπεριφορά των γονιών του.
Οι γονείς μπορούν να παίξουν πρωταρχικό ρόλο στην προετοιμασία του παιδιού για την επιτυχία του στο σχολείο δείχνοντας κάτι πολύ απλό αλλά πολύτιμο, το ενδιαφέρον τους. Τα παιδιά πριν αρχίσουν να κάνουν πράγματα για τον εαυτό τους επιδιώκουν να ευχαριστήσουν τους γονείς τους και να τραβήξουν την προσοχή που τους είναι απαραίτητη. Ο φόβος μήπως χάσουν την εκτίμησή τους είναι ο λόγος που επιθυμούν να εκπληρώσουν τις γονεϊκές προσδοκίες. Το ενδιαφέρον που εκείνοι δείχνουν για τις σπουδές του παιδιού θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την απόδοσή του στα μαθήματα. Αρκετές φορές ακούμε παιδιά που έχουν αποτύχει να λένε «Γιατί να προσπαθήσω; Ούτε που τους νοιάζει τι κάνω!».
Η πίεση για ακαδημαϊκή επιτυχία είναι ένας επιπρόσθετος παράγοντας που επηρεάζει τη σχολική πορεία. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί προσφέρουν μεγάλη βοήθεια γεννώντας στο παιδί την επιθυμία να μάθει και όχι εξαναγκάζοντάς το ή απαιτώντας συνεχείς επιτυχίες. Οι προσδοκίες όταν δεν είναι υπερβολικές και δεν αποτελούν τη μοναδική σχέση που έχουν οι γονείς με τα παιδιά φέρνουν θετικά αποτελέσματα. Οι συμπεριφορές, οι σκέψεις και τα συναισθήματα των παιδιών βρίσκονται πάντα σε μια συσχέτιση με αυτά του περιβάλλοντός τους. Όταν μας απασχολεί κάτι σχετικά με ένα παιδί είναι καλό να σκεπτόμαστε πώς οι άνθρωποι και το περιβάλλον που ζει (σπίτι, σχολείο, γονείς, εκπαιδευτικοί, συμμαθητές) εμπλέκονται μαζί του. Η αναπτυξιακή ηλικία του παιδιού δεν ταυτίζεται πάντα με τη βιολογική του ηλικία, ενώ κάθε παιδί έχει το δικό του ρυθμό συναισθηματικής ανάπτυξης και κοινωνικής προσαρμογής. Θα πρέπει λοιπόν οι απαιτήσεις που έχουμε να είναι ανάλογες με τις ικανότητές του.
Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να στηρίξουν οι ενήλικες τα παιδιά, ειδικά σε μεταβατικές περιόδους, βρίσκεται στα συναισθήματα αγάπης και στοργής που εκφράζονται με την ενσυναίσθηση, την κατανόηση και το σεβασμό της προσωπικότητάς του. Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να σταθούν δίπλα στα παιδιά στα πρώτα τους βήματα, αλλά σταδιακά να απομακρυνθούν αφήνοντάς τους χώρο για να βρουν το δικό τους ρυθμό αλλά και να συμφιλιωθούν με το νέο περιβάλλον και τις απαιτήσεις που δημιουργούνται. Ας μην ξεχνάμε πως τα παιδιά χρειάζεται να αισθάνονται πως το σχολείο δεν είναι κάτι που προκαλεί φόβο και άγχος, καθώς τους αφήνει χρόνο να κάνουν και άλλα πράγματα που τους αρέσουν χωρίς να τα καταπιέζει.