Πολύβιος - Η αμεροληψία του ιστορικού

Ο Πολύβιος ασπάζεται τη διδακτική αντίληψη για την ιστοριογραφία. Για να μπορεί όμως η ιστορική συγγραφή να είναι ωφέλιμη, πρέπει να είναι αντικειμενική και να υπηρετεί μόνο την παρουσίαση της αλήθειας, γιατί, αν λείπει το στοιχείο της αλήθειας, η ιστορία καταντά «ανωφελές διήγημα». Ο Πολύβιος αναφέρει δύο αρνητικά παραδείγματα ιστορικών, τους οποίους χρησιμοποίησε ο ίδιος κατά την εξιστόρηση του Α᾽ Καρχηδονιακού πολέμου: του Φιλίνου, ο οποίος μεροληπτούσε στο έργο του υπέρ των Καρχηδονίων, και του Κόιντου Φάβιου Πίκτωρος, του πρώτου Ρωμαίου ιστορικού (το έργο του ήταν γραμμένο στα ελληνικά), ο οποίος παρουσίαζε τον Καρχηδονιακό πόλεμο κρίνοντας ευνοϊκά τους συμπατριώτες του Ρωμαίους. Ο Πολύβιος δεν αρνείται ότι ο ιστορικός πρέπει να ψέγει και να επαινεί, αλλά θεωρεί ότι αυτό πρέπει να γίνεται κατά τρόπο αμερόληπτο.

Ένας ακόμη λόγος, που ισοδύναμα με παρακίνησε να επιμείνω στον πόλεμο τούτο, είναι το γεγονός πως ο Φιλίνος και ο Φάβιος, που θεωρούνται αυθεντίες στην εξιστόρησή του, δεν μας έχουν πει την καθαρή αλήθεια. Δεν πιστεύω βέβαια πως θεληματικά είπαν ψέματα -το υποθέτω εξετάζοντας το βίο και τις αρχές τους. Θαρρώ όμως πως έπαθαν κάτι παρόμοιο με τους ερωτευμένους: ο Φιλίνος από κλίση και μεροληπτική διάθεση θεωρεί πως οι Καρχηδόνιοι σε κάθε περίπτωση είχαν ενεργήσει συνετά, ωραία, ανδρεία, ενώ οι Ρωμαίοι αντίθετα. Ο Φάβιος τ᾽ αντιστρέφει. Στις άλλες εκδηλώσεις της ζωής δεν μπορεί ίσως ν᾽ απορρίψει κανένας την εύνοια αυτού του είδους: ο καλός πρέπει ν᾽ αγαπά τους φίλους και την πατρίδα του, να μισεί και ν᾽ αγαπά όποιους και οι φίλοι του. Όταν όμως επωμίζεται κανένας την ευθύνη του ιστορικού, πρέπει να τα λησμονήσει όλα τούτα και συχνά να εξυμνεί και με τους πιο μεγάλους επαίνους να στολίζει τους εχθρούς, όταν το επιβάλλουν οι πράξεις τους, και πολλές φορές να κατηγορεί και να κατακρίνει, έτσι που να τους φέρνει ντροπή, τους πιο αγαπητούς του, όταν αυτό απαιτούν οι λαθεμένες τους ενέργειες. Γιατί, όπως ένα ζώο καταντάει άχρηστο αν χάσει τα μάτια του, παρόμοια και η ιστορία, αν της αφαιρέσουμε την αλήθεια, απομένει ανώφελη διήγηση. Για τούτο δεν πρέπει να διστάζει ο ιστορικός να κατηγορεί τους φίλους και να επαινεί τους εχθρούς, ούτε πρέπει ν᾽ αποφεύγει άλλοτε να ψέγει και άλλοτε να εγκωμιάζει τους ίδιους ανθρώπους, αφού οι άνθρωποι της δράσης δεν είναι δυνατό πάντοτε να πετυχαίνουν ούτε, φυσικά, ν᾽ αποτυχαίνουν διαρκώς.Στην ιστορία λοιπόν πρέπει ν᾽ απομακρυνόμαστε συναισθηματικά από τα πρόσωπα που ενεργούν και να κάνουμε τις σωστές κρίσεις και διακρίσεις στηριγμένοι στις πράξεις τους.