Πολύβιος: Ο ιστορικός που περιέγραψε το πως η Ρώμη κυριάρχησε στον κόσμο

Το έργο Ιστορίαι του Πολύβιου αποτελεί το μοναδικό έργο της ελληνιστικής ιστοριογραφίας από το οποίο μας σώζονται εκτενή τμήματα: από τα 40 συνολικά βιβλία έχουν σωθεί ολόκληρα τα πρώτα πέντε, ενώ από τα υπόλοιπα σώζονται αποσπάσματα ποικίλης έκτασης. Η αρχική πρόθεση του ιστορικού ήταν, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο ίδιος στο προοίμιο του έργου, να εξιστορήσει πώς η Ρώμη κυριάρχησε στον κόσμο σε διάστημα λιγότερο από 53 έτη (220-168 π.Χ.) και ποιες αιτίες (κυρίως ποιο πολίτευμα) επέτρεψαν αυτή την εξέλιξη. Το είδος της ιστοριογραφίας που καλλιεργεί ο Πολύβιος το ονομάζει ο ίδιος πραγματική ιστορία: πολιτική ιστορία για σοβαρούς αναγνώστες, οι οποίοι διαβάζουν για να διδαχθούν.

Στο παρακάτω απόσπασμα από το προοίμιο ο Πολύβιος προσπαθεί κατ᾽ αρχήν να προσελκύσει το ενδιαφέρον των αναγνωστών αναφερόμενος στη γενική ωφέλεια από τη γνώση της ιστορίας (μεταξύ άλλων χαρακτηρίζεται γυμνασία[=προπόνηση] για την πολιτική δραστηριότητα), αλλά και την ιδιαίτερη σημασία των γεγονότων που πρόκειται να εξιστορήσει. Κατόπιν εξηγεί γιατί η πραγματική γνώση των αιτίων είναι δυνατή μόνο στο πλαίσιο μιας Παγκόσμιας Ιστορίας, η συγγραφή της οποίας όμως κατέστη δυνατή μόνον αφότου, με την σταδιακή κυριαρχία των Ρωμαίων, τα γεγονότα σε όλα τα μέρη της οικουμένης συνέχονται μεταξύ τους και η ιστορία άρχισε να μοιάζει με ζώντα οργανισμό.

Αν οι προηγούμενοι ιστοριογράφοι δεν είχαν επαινέσει την Ιστορία, θα ήταν ίσως αναγκαίο να παρακινώ κάθε άνθρωπο να διαλέγει για μελέτη και να επιδοκιμάζει πραγματείες όπως αυτή εδώ, αφού τίποτε δεν διορθώνει ευκολότερα τους ανθρώπους όσο η γνώση του παρελθόντος. Όμως όχι λίγοι ούτε με δυο λόγια, μα όλοι οι ιστοριογράφοι, για να μιλήσω γενικά, αρχίζουν και τελειώνουν με αυτό. Λένε δηλαδή πως η γνώση της Ιστορίας είναι η πιο σωστή παιδεία και προπόνηση για την πολιτική δράση, και η μνήμη των συμφορών, που βρήκαν ξαφνικά τους άλλους, μας διδάσκει με τρόπο μοναδικά χειροπιαστό να υποφέρουμε γενναία τις μεταβολές της τύχης. Είναι όμως φανερό πως κανένας δεν θα θεωρούσε σωστό να λέει τα ίδια για πράγματα, που έχουν κιόλας διατυπωθεί ωραία από πολλούς -και πιο πολύ εγώ. Άλλωστε είναι τόσο απίστευτα τα γεγονότα που αποφάσισα να εξιστορήσω, ώστε από μόνα τους αποτελούν αρκετή πρόκληση και παρόρμηση για όλους, νέους και γέρους, να μελετήσουν το ιστορικό μου έργο. Γιατί ποιος άνθρωπος είναι τόσο ελαφρόμυαλος ή πνευματικά οκνός, που να μη θέλει να μάθει πώς και από τι λογής πολίτευμα νικήθηκαν σχεδόν όλα τα έθνη της οικουμένης σε διάστημα μικρότερο από πενήντα τρία χρόνια και βρέθηκαν κάτω από τη ρωμαϊκή κυριαρχία, πράγμα μοναδικό στην ιστορία; Και ποιος είναι τόσο παθιασμένος με άλλα θεάματα ή μελέτες, ώστε να θεωρήσει σπουδαιότερο κάτι άλλο παρά τη γνώση των γεγονότων αυτών;